آویز سقف، قسمتی از تیر در زیر سقف ساختمان است که در اجرای انواع سازه با ارتفاع‌های متفاوت با مصالح فولادی و بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. حال آویز تیربتنی چیست؟ آویز تیربتنی به ارتفاعی از تیر گفته می‌شود که از زیر سقف طبقه بیرون زده و نمایان است. اصولا در یک سازه بتنی با ارتفاع سقف ۳۰ سانتی‌متر پس از طراحی به ارتفاع ۴۰ سانتی‌متری خواهیم رسید که ۱۰ سانتی‌متر از آن به بیرون زده می‌شود که این ۱۰ سانتی‌متر در حقیقت آویز تیر است.
اصولا کارفرماها در رابطه با اجرای سقف ساختمان‌ها با وجود آویز تیر دو راه را برای انتخاب اجرای سقف در پیش رو دارند. اول اینکه می‌توانند در زیر آویز تیر، سقف کاذب نصب کنند و دوم اینکه سقف کاذب نصب نگردد و بیرون‌زدگی‌های آویز در طبقات مشخص باشد.
روش‌های پنهان‌کردن آویز تیربتنی چیست؟
برای پنهان‌کردن آویز تیر اصولا از سه روش استفاده می‌شود.
۱- نصب سقف کاذب
زمانی که سقف کاذب در تراز تحتانی تیر اجرا می‌گردد، ارتفاع سقف کم می‌شود که بسیاری از افراد علاقه‌مند سقف کوتاه در منزل نیستند. به همین جهت ممکن است کارفرما هنگام فروش ساختمان دچار مشکل شود. برای حل این مشکل از کناف یا رابیتس استفاده می‌کنند به طوری که از میلگرد آویز سقف کاذب اما نه در همه قسمت‌های سقف استفاده می‌شود. به عبارتی فقط قسمت‌هایی از سقف که در آن آویز تیر وجود دارد با کناف یا رابیتس پوشانده می‌شود که هم از ارتفاع کم سقف جلوگیری شده و هم نمای زیبا و مدرنی به خانه و ساختمان می‌دهد.
۲- افزایش ارتفاع تیرهای جانبی
در برخی از ساختمان‌ها برای کنترل تغییر مکان جانبی سازه ارتفاع را افزایش می‌دهند. البته این کار در مورد سازه‌هایی مورد انجام است که از قاب خمشی برای سیستم باربری استفاده می‌کنند. در این مواقع تیرهای جانبی در دیوارها پنهان شده و افزایش ارتفاع تیرها نیز باعث بهبود عملکرد و بهینه‌ترشدن طراحی سازه می‌گردد.
۳- اجرای سقف‌های مجوف
به سقف‌هایی که در آن‌ها ارتفاع تیرهای میانی با میزان ضخامت سقف برابر باشد مانند سقف‌های یوبوت، بابل دک و کوبیاکس سقف‌های مجوف می‌گویند که فاقد آویز تیر هستند.
سقف گرده ماهی چیست؟
سقف بدون آویز را سقف گرده ماهی می‌نامند. این نوع سقف، سقف تیرچه‌ای است که به روش غیراصولی در ساختمان‌ها اجرا می‌شود. همان‌طور که متوجه شدید آویز بخشی از تیر است که در زیر سقف اجرا می‌گردد. در اجرای سقف گرده ماهی از آن‌جا که این آویز دیده نمی‌شود به آن سقف بدون آویز می‌گویند.
سقف گرده ماهی چگونه اجرا می‌شود؟
در اجرای سقف گرده ماهی برخلاف سقف‌های تیرچه‌ای که تیر و تیرچه‌ها از اجزای اصلی هستند و از قسمت بالایی به صورت تراز قرار می‌گیرند، تیرها و تیرچه‌ها از زیر تراز یکدیگر می‌شوند. اصولا ارتفاع تیرچه‌ها (در سقف‌های تیرچه‌ای) از تیر اصلی کوتاه‌تر است و یک برآمدگی در سقف در هنگام ساخت، به وجود می‌آید. پس از پرشدن روی تیر اصلی با ملات یک برآمدگی گرده ایجاد می‌شود. اما در شیوه ساخت سقف گرده ماهی این برآمدگی به دلیل ترازشدن تیرها و تیرچه در زیر سقف وجود نخواهد داشت. در حال حاضر اجرای سقف گرده ماهی در ساختمان‌ها انجام نمی‌شود مگر توسط برخی از سازندگان سنتی که هنوز طبق این شیوه ساخت‌وساز انجام می‌دهند.
اجرای سقف بدون آویز (گرده ماهی) چه مزایایی دارد؟
با وجود اینکه امروزه اجرای سقف گرده ماهی منسوخ شده‌است اما باید در نظر داشت که این روش دارای دو مزیت بسیار خوب است. ابتدا اینکه نمای سقف از زیر و داخل ساختمان، صاف و بدون هیچ‌گونه برآمدگی است. دوم اینکه با ساخت سقف گرده ماهی استیل، گرده ماهی آلومینیومی یا انواع مختلف دیگر، دیگر نیازی به کناف‌کاری و یا رابیتس‌کاری نخواهد بود.
چرا اجرای سقف بدون آویز (گرده ماهی) غیراصولی است؟
دلایل مختلفی وجود دارد که نشان‌دهنده غیراصولی بودن سقف گرده ماهی است که در زیر به معرفی و توضیح برخی از آن‌ها می‌پردازیم.
- در اجرای سقف بدون آویز یا گرده ماهی از همه ظرفیت تیرهای اصلی سقف استفاده نمی‌شود.
- ممکن است در موقعیت‌هایی مانند زمین‌لرزه و تکان‌های شدید امکان ریزش تیرچه‌ها وجود داشته باشد. در این صورت سقف به کلی تخریب می‌شود و خسارات بسیاری بر ساختمان وارد می‌شود. زیرا تیرچه‌های روی بال پایینی به درستی و با استحکام کافی بر روی تیر اصلی متکی نیستند.
- زمانی که ضخامت کف‌سازی طبقات در ساختمان‌ها زیاد شود، وزن طبقات بالا رفته و در نتیجه ساختمان سنگین می‌شود که این امر باعث می‌گردد در هنگام وقوع زمین‌لرزه نیروی بیشتری به ساختمان واردشده و میزان خرابی زیادی به‌بار آید.
- یکی دیگر از مشکلاتی که نشان‌دهنده غیراصولی بودن اجرای سقف گرده ماهی است بروز مشکلات در عبور تاسیسات از کف هر طبقه از ساختمان است. همان‌طور که گفته‌شد در سقف بدون آویز تیرهای اصلی که از کف به بیرون زده‌می‌شوند مانعی برای عبور لوله‌های تاسیسات خواهند بود که برای رفع این مشکل بسیاری از سازندگان جان تیرها را سوراخ کرده تا تیرها را از آن‌ها عبور دهند. این کار به‌خودی‌خود موجب ضعیف‌شدن سازه می‌شود.
چگونه می‌شود بدون اجرای سقف گرده ماهی، آویز تیر را حذف کرد؟
با پیشرفت علم و تکنولوژی و تلاش‌های متخصصان در حوزه کارهای عمرانی، می‌توان تیرهای با ارتفاع کمتر و یا حتی سقف‌های بدون آویز را اجرا کرد، خوشبختانه امروزه انواع سقف‌های جدید ساختمانی در سازه‌های مختلف قابل اجرا هستند. برای این کار راهکارهای اصلی وجود دارد که در زیر به توضیح هر یک خواهیم پرداخت.
۱ – مخفی‌نمودن آویز به صورتی که تیرها از وسط فضاهای اصلی عبور نکنند.
در این روش می‌بایست محل عبور تیر و ستون طوری انتخاب شود که تیرها از وسط فضاهای اصلی عبور نکنند. راهکار این روش عبور تیرها از حاشیه فضاها و محل دیوارهاست. برای اجرای این کار معمار، مهندسان و همچنین طراح تاسیسات با هماهنگی یکدیگر می‌توانند برنامه اجرایی را طراحی و سپس پیاده‌سازی کنند. اصولا مهندسانی که کار محاسبه را انجام می‌دهند با معماران ساختمان شروع به طراحی کار کرده و سپس با طراح تاسیسات مشورت کرده و برنامه را نهایی می‌کنند.
۲- با کاهش ابعاد تیرها، طراحی سازه بهینه‌تر خواهد شد.
استفاده از سیستم‌های باربر جانبی می‌تواند نقش بسیار مهمی در بهینه‌سازی روش اجرایی کار داشته باشد. طراحی این سیستم به‌طوری‌که بتواند بار جانبی ساختمان را تحمل کند باعث کارایی در ساخت‌وساز می‌شود. حال با استفاده از روش‌هایی مانند دیوار برشی درصد زیادی از تحمل بار جانبی سازه به این دیوار منتقل می‌شود. این کار باعث کاهش مقاطع تیرها و ستون‌ها به دلیل دریفت صفر سازه می‌شود. (دریفت، یک پارامتر کنترل‌کننده ارتفاع تیر است. جابه‌جایی هر طبقه از ساختمان می‌بایست نسبت به طبقه پایینی حد مجازی داشته باشد که به مقدار این جابه‌جایی دریفت گفته می‌شود.)
بهتر است بدانید امروزه با استفاده از تکنولوژی‌های نوین می‌توان با استفاده از اجرای سقف‌های پیش‌تنیده یا پس‌کشیده میزان ابعاد مقاطع را کاهش داد که در پروژه‌های بزرگ مقرون‌به‌صرفه اما در پروژه‌های کوچک صرفه اقتصادی ندارد.
جمع‌بندی
در این مقاله با آویز سقف و روش‌های پنهان‌کردن آویز تیربتنی آشنا شدیم. سپس در مورد سقف گرده ماهی که نوعی سقف بدون آویز است آشنا شده که روش اجرای آن نیز با ذکر نکات کلیدی ذکر شده‌است. البته روش اجرای سقف گرده ماهی در حال حاضر منسوخ شده و با استفاده از تکنولوژی روز مانند اقدام به اجرای سقف‌هایی می‌کنند که بدون آویز تیر می‌توان سقف‌هایی زیبا، مدرن و در عین حال مقاوم ساخت.
